Maxim Februari: ‘Iedereen zei: jij lost al onze problemen op’

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview In februari van dit jaar nam Maxim Februari afscheid als columnist van NRC. Hij stoorde zich aan de rol die hij steeds meer toebedeeld kreeg. „Iemand zei: ik vraag me af ‘wat zou Maxim Februari doen?’ en dan ga ik dát doen.”


Beeld Andreas Terlaak

Toen Maxim Februari een paar jaar geleden een huis in de Betuwe wilde kopen, moest hij een nieuwe hypotheek afsluiten. „Een lage hypotheek, een hamerstuk, schatte ik in. En toen zei de computer van de bank: afgekeurd. Omdat ik een zzp’er ben en in het jaar daarvoor ook nog mantelzorg had verricht.”

De medewerker van de bank geneerde zich, zegt hij. „Ze zei: ‘Dan moeten we wat andere getallen gaan invullen’. Uiteindelijk lukte het zo toch.”

Later vertelde hij dit verhaal bij de Autoriteit Financiële Markten, die toezicht houdt op de banken. „Daar antwoordden ze: ‘Dat zou nu niet meer kunnen’. Uit angst dat burgers onverstandige beslissingen nemen stelt de overheid nu zulke strenge eisen, dat het oordeel van een bankemployee ondergeschikt is gemaakt aan dat van zijn of haar computer.”

Dit had het begin van een column van Maxim Februari kunnen zijn. Dertien jaar lang schreef de rechtsfilosoof, ethicus, essayist en romanschrijver in NRC vooral over de complexiteit van de door digitale processen veranderende wereld. Met een voorval uit huis, tuin of keuken illustreerde hij hoe ondoorgrondelijk een kennelijk redelijk bedoelde nieuwe wet of regel voor burgers was. In het korte bestek van zijn stukjes doordacht hij die voorbeelden tot in de kern. Speels en associatief, even gemakkelijk puttend uit filosofen als dichters. In een column over ‘vloeibare wetten’ die mee-veranderen met de digitale werkelijkheid liet hij dan bijvoorbeeld Martinus Nijhoff aan het woord, die zichzelf op de bodem van een rivier zag staan schrijven op een lei: „En telkens als ik even/ knikte dat ik het wist,/ liet hij het water beven/ en het werd uitgewist.”

Begin dit jaar publiceerde hij een handzaam boek (142 pagina’s), Doe zelf normaal, waarin hij zijn kritische licht laat schijnen over de botsingen tussen burger en bestuur „in tijden van datasturing en natuurgeweld”.

„De overheid rationaliseert”, zegt Februari, „net als de universiteit en misschien zelfs ook de journalistiek. Al die instituties zijn bezig hun diensten te stroomlijnen. Ze knippen burgers op in data. Dat doen ze in de volle overtuiging dat het beter is de processen zo rationeel mogelijk in te richten dan ervan uit te gaan dat mensen een emotionele binding met elkaar hebben. Zo’n band wordt verdacht gevonden”, zegt hij, met een knikje naar zijn hypotheek-aanvraag.

Nog zo’n voorbeeld.

„Ik heb een tijdje advieswerk gedaan. Mijn opdrachtgevers kenden mijn profiel en wilden graag dat ik een project zou aannemen. Maar ze konden mij dat niet direct vragen. De opdracht moest Europees worden aanbesteed, zodat ook iemand in bijvoorbeeld Italië zou kunnen meedingen. Dat is een rationaliseringsproces, omdat het als verdacht wordt gezien dat je iemand aanwijst met als argument: ‘Die willen wij hebben’.

„Maar we willen helemaal niet iemand uit Italië, denkt de opdrachtgever. We willen hém hebben. En daarop gaat de opdrachtgever trucs toepassen om toch mij te kunnen krijgen. Met als gevolg dat iedereen zich slecht voelt over de uitkomst. Het is wantrouwen ten aanzien van binding – en van inhoud ook. Je dataficeert mensen, je plaatst hun gegevens in modellen, je knipt ze los van hun wezen.

„De Amerikaanse socioloog Richard Sennett noemde dit corrosion of character, de aantasting van integriteit. Ik krijg veel post van ambtenaren die klagen: ‘We hebben een taak die we zo efficiënt mogelijk moeten uitvoeren, zonder dat we het hebben over de inhoud’. Ze voelen zich alleen staan. En dan hopen ze dat ik daar iets over in de krant zet, dat zij dan weer op het prikbord kunnen hangen om een gesprek te forceren.”

Als hij terugkijkt, ziet Februari hoe de onzekerheid onder burgers is toegenomen door snelle veranderingen in de maatschappij. „Dat begon tien, vijftien jaar geleden toen ik gesprekken voerde op kalme verjaardagspartijtjes in het dorp waar ik toen woonde. Mensen met een heel rustige natuur, de voormalige CDA-stemmers zeg maar, zeiden nu plotseling: ‘We hebben geen greep meer op ons eigen leven. Tot nu toe hadden we het gevoel dat we de beslissingen zelf namen, nu denken we dat de beslissingen voor ons worden genomen.’ Ze wisten bijvoorbeeld niet meer waar hun geld zat: dat was ondergebracht bij een bedrijf dat was overgenomen door een ander bedrijf. Loketten waren verdwenen.

„Dat begon me te interesseren, want als deze gezagsgetrouwe burgers, die prijs stellen op een duidelijk aanwezige overheid, het gevoel krijgen hun houvast kwijt te zijn, dan is er iets anders aan de hand dan blinde volkswoede.”

Ik heb het gevoel dat in de stad iedereen in roedels leeft

Maar als burgers, ambtenaren en bestuurders allemaal lijden onder die digitalisering, voor wie is die dan wél voordelig?

„Ik ben vrij veel op symposia en conferenties geweest over digitalisering. Je ziet daar eindeloos veel vertegenwoordigers. Die doen hun koffertje open en zeggen: ‘Kijk wat een leuk softwarepakket we daarvoor hebben.’ Er zijn grote financiële belangen mee gemoeid.

„Vergeet ook niet hoe snel de bevolking is gegroeid. Van 10 miljoen in 1950 naar, hoeveel zijn het er inmiddels? 18 miljoen? 8 miljard over de hele wereld? Je moet steeds grotere groepen aansturen. Er wordt dus op statistieken gestuurd, op basis van je profiel, de groep waartoe je behoort. Dat bleek uit de Toeslagenaffaire. Fraude wordt opgespoord aan de hand van statistieken: je hoort bij die groep, en bij die groep is de kans groter dat er gefraudeerd wordt, dús schatten we in dat de kans groot is dat jíj fraudeert. Het idee is: als we de data hebben, kunnen we mensen, eenmaal onderverdeeld in groepen, controleren, aansturen en beschermen.

„Als reactie daarop zie je dat vanuit het recht wordt onderzocht of je mensen groepsgewijze bescherming kunt geven, in plaats van individuele. Daarmee verdwijnt de gedachte van mensenrechten: dat ieder mens op basis van zijn of haar mens-zijn mensenrechten heeft. Dat komt onder druk te staan.”

Dat is de ‘dataficering’, van bovenaf opgelegd, maar Februari is sowieso geen „gemeenschapsdenker”, zegt hij, nooit geweest. „Ik ben ook niet zo’n groepsmens trouwens, dus het zijn puur mijn eigen natuur en temperament die zich hiertegen verzetten. Gemeenschapszin wordt vaak toegeschreven aan het platteland, maar ik heb het gevoel dat juist in de stad iedereen in roedels leeft. Die gemeenschappen in cultureel Amsterdam, ze zijn voortdurend bij elkaar en met elkaar en nooit alleen. Buiten de stad wonen meer mensen die zelf een beetje rondscharrelen.”

Wat hij wél is: een “grage mensenrechten-denker”. „Mensenrechten horen bij jezelf. Ongeacht of je een nationaliteit hebt, heb je rechten omdat je geboren bent. Hella Haasse riep eens uit: ‘Wat nou individualisering? We zijn nog lang niet geïndividualiseerd genoeg!’ Daar ben ik haar altijd erg dankbaar voor geweest. Individualisme betekent voor mij dat je één leven hebt en dat dat van jouzelf is. Dat is een literaire gedachte. Ieder mens is van zichzelf onder de hemel. Het samenlevingsverband, het staatsverband bestaat zodat mensen hun leven kunnen leiden.”

Het doel van de staat is de vrijheid.

„Ja, dat vergeten we wel eens. Als iedereen het alleen nog maar heeft over zijn groepsverband, de cultuur waartoe hij of zij behoort, dan raak je het individu kwijt.”

Op zijn lezingentournee voor Doe zelf normaal vroegen mensen steeds: ‘Uw kritiek op de inzet van digitale technologie, mag dat wel? Is dat niet uiterst rechts?’ Daarmee bedoelden ze dat het vooral rechtse populistische partijen en hun aanhangers zijn die, onder meer met samenzweringstheorieën, de macht van de overheid en grote bedrijven bekritiseren.

„Ik zit in de Raad van Advies van Bits of Freedom” – dat is een Nederlandse actiegroep die opkomt voor privacy en het recht op meningsuiting op internet. „Daar waren we ook al bezorgd dat we plotseling in het verre rechtse kamp zijn beland. Terwijl je niets anders doet dan te proberen rechtszekerheid en rechtsbescherming overeind te houden.

„Zo levert links geen kritiek meer, uit angst dat rechts dezelfde kritiek heeft. Als linkse partijen voortdurend denken: we doen alleen nog maar vrede en in mensen een welbehagen en verbinding en open harten, omdat we denken dat iedere vorm van kritiek te rechts is, dan ben je al je tanden kwijtgeraakt.

„Het digitale paspoort wordt ingevoerd en daar komen nauwelijks kritische vragen over. Vragen om opheldering over de agenda van het World Economic Forum? Doe maar niet, stel je voor dat je als radicaal afgebeeld wordt. Als politici zeggen: ik houd mijn mond, want dat is een extreemrechts programmapunt, dan moet je niet verbaasd zijn als zoveel mensen bij de verkiezingen naar de andere kant overlopen.”

Foto Andreas Terlaak

U neemt dat die kiezers niet kwalijk?

„Na de verkiezingen hoorde ik mensen zeggen: één op de vier Nederlanders is een racist geworden. Daar verzet ik me hevig tegen, omdat mensen rondlopen met heel terechte zorgen en die moeten ergens landen. Links is zich uit tribalisme gaan vastbijten in een levensstijl-strijd: gezellig met elkaar dezelfde lifestyle hebben en hetzelfde gelijk delen. Daardoor is een hele grote groep verwaarloosd geraakt. Die groep heeft mijn volste sympathie daarin. Dat die groep vervolgens bij de PVV terecht is gekomen, is heel vervelend, omdat die partij een vergaande inbreuk maakt op de grondrechten.

„De democratie is duidelijk aan het veranderen door de opkomst van informatietechnologie. Gezag van instituties neemt af, burgers vinden elkaar op fora, onjuiste online-informatie uit binnen- en buitenland beïnvloedt de verkiezingen. Dat leidt tot gezweef van kiezers. Ik vind het verbijsterend, dat niemand op die fundamentele veranderingen ingaat bij het becommentariëren van de verkiezingsuitslag.”

Nederlanders demonstreerden na de verkiezingen tegen de rechts-radicale opvattingen van de PVV.

„Je moet onderscheid maken tussen de partij en de kiezers. Laat je als kiezers in godsnaam niet tegen elkaar uitspelen. Polarisering zal altijd in het voordeel zijn van machten en krachten waarmee je niets te maken wilt hebben. Kan niet een andere partij als de donder die PVV-stemmers gaan vertegenwoordigen? Dan hoeven ze niet bij deze partij te landen, die geleid wordt door iemand die niet te vertrouwen is.”

Een onderwerp dat u als columnist nooit aanraakt, is de Tweede Wereldoorlog. „Daar moet je mij niet voor hebben”, zei u eens in een interview. Waarom niet?

„Mijn grootvader heeft in Duitse krijgsdienst aan het oostfront gevochten en is om die reden na de oorlog gevangen gezet. Ik denk dat iedereen die uit een familie komt waar iemand fout is geweest, dat herkent: gêne.

„Twee van mijn ooms hebben zijn strafdossiers ingezien. De ene zei: ‘Er was niet veel nieuws of bijzonders’, de ander zei: ‘Het was allemaal heel erg’. Dat waren ook hun opvattingen voordien geweest. Dus nu moet ik zelf gaan kijken.

„Mijn grootmoeder wees het handelen van mijn grootvader volkomen af. Maar ze zocht hem wel op in gevangenschap en steunde hem toen hij terugkwam. Dat vind ik mooi.

„Tijdens de bezetting zat zij met vier kinderen in Nederland. Toen de Duitsers bij haar aan de deur kwamen met sinaasappels voor de kinderen, zei ze: ‘Andere Nederlandse kinderen krijgen geen sinaasappels, dus dan krijgen mijn kinderen ze ook niet.’ Dat is een mooie ethische casus, een afweging van verschillende principes. Aan de ene kant het gelijkheidsbeginsel. Niet: omdat het toevallig mijn kinderen zijn, mogen ze wél Duitse sinaasappels eten. Dat is een staaltje anti-identiteitsdenken. Aan de andere kant zijn het toevallig wel jouw kinderen en heb je een moederplicht. Ze zat in een lastig parket.

„Mijn vader heeft wel eens tegen mijn moeder gezegd: ‘Jullie schamen je zo over je vader, maar je kunt toch ook trots zijn op wat je moeder heeft gedaan?’”

Foto Andreas Terlaak

U bent ethicus en rechtsfilosoof geworden. Heeft uw grootmoeder die keuze beïnvloed?

„Ik heb veel met mijn grootmoeder gesproken: over gedrag, en over hoe je dat moet beoordelen. Ik ben altijd erg onder de indruk geweest van haar beginselvastheid. Wie weet heeft het me beïnvloed in mijn belangstelling voor ethiek. Ik denk het wel.”

Het was een zwaar jaar, zegt Februari. De column werd steeds populairder, en dat begon hem tegen te staan. „Op een gegeven moment denk je: volgens mij is dit niet helemaal meer handig.”

Niet handig?

„Ik kwam een vrouw tegen die zei: ‘Iedere keer als ik op een punt kom dat ik niet weet welke richting ik op moet, denk ik: wat zou Maxim Februari doen? En dan ga ik dát doen.’ Toen dacht ik: dat vind ik geen fijne rol. Straks ga ik nog in mezelf geloven.”

Naast zijn column en zijn boek gaf Februari veel lezingen en kreeg hij tal van verzoeken om mee te werken aan beleidsadviezen. „Ik voerde alleen nog gesprekken in beleidsjargon. Ik herinner me een telefoongesprek met een bestuurder die wilde dat ik instituties met elkaar in verbinding bracht. Ik zei: ‘Ik ben zzp’er en ik heb een laptop. Dat is alles. Ik heb geen faciliteiten’. Toen bulderde hij terug: ‘WIL JE FACILITEITEN?’ Dat roep ik nu af en toe tegen mezelf.”

Op uw website staat: „Ik neem geen uitnodigingen meer aan voor lezingen, tenzij het landsbelang op het spel staat.” Dat lijkt toch op een uitnodiging…

„Ik las in een paar recensies van mijn boek: ‘Februari heeft geen oplossing’. Maar ik heb keurig alle oplossingen voor digitalisering van het bestuur genoemd. Wat verwachten ze? De ene dag hoor ik: ‘Jij moet het financiële toezicht op de markt regelen’. De volgende: ‘Zoek een oplossing voor het waterschapsbeleid’. Dat is mijn taak helemaal niet.

„Ik ben al te veel bezig met ordenen. Nadenken over ordening interesseert me ook wel, maar het moet niet mijn hele leven gaan beheersen. Dit jaar ging het met me op de loop. Ik wil zelf weer gewoon naar buiten, zonder camera die kijkt of ik wel over de gebaande paden loop.”

Nu snak ik naar kunst, muziek, zang en dans. Daarom schreef ik: ik ben er even niet

Op zoek naar wanorde?

„Ik geloof dat ik qua temperament meer in de wereld van de kunst thuishoor. Daar is het veel ongeordender. Ik heb mijn vader net een boek gegeven over architectuur: Designing Disorder van Pablo Sendra en Richard Sennett, over ‘experiments and disruptions in the city’. Dat is misschien wat kunst doet: in elk geval de wanorde in ere houden.

„Nu snak ik naar kunst, muziek, zang en dans. Daarom schreef ik op mijn website: ‘Ik ben er even niet, omdat ik aan literatuur wil doen, poëzie ga lezen. Ik lees de laatste tijd alleen maar wanordelijke dingen. Ik zei tegen mijn vriendin: ik sta op een tweesprong in het leven: of ik word een belangrijke meneer of ik word een marginale auteur. Toen zei ze: jij wóónt op die tweesprong. En dat is waar.”

„Toch: ik liep gisteren een beetje te mopperen. Ik was bij een paar bijeenkomsten en ik kreeg wat post en wat me opvalt aan de kunstwereld, waar ik zelf toe behoor: iedereen heeft het voortdurend over het belang van verbinding en dat je je hart moet openen. Dat met het openen van de harten ook de grenzen opengaan. Of dat met het openen van de grenzen ook de harten opengaan. Bruggen bouwen en bergen verzetten, dat kan kunst. Ik denk dan: als je alleen maar dit soort clichés kunt uiten over verbinding en liefde en wereldvrede, dan klinkt dat heel lief, maar eigenlijk ben je niet meer bereid serieus te kijken naar de wereld en daar iets verstandigs over te zeggen. Ik heb het ook tegen organisaties gezegd: als je dit soort slappe praatjes houdt, dan negeer je het bestaan van conflicten en vindt niemand meer zijn weerslag in kunst en literatuur.”

„Mensen zeggen na afloop van lezingen altijd tegen me: ‘Je valt ontzettend mee’. Ze denken dat ik inderdaad een heel belangrijke, ernstige meneer ben, terwijl het die avond best gezellig was. Ik vermoed dat ik een vrij opgewekte natuur heb.”

In de hal van zijn huis in de Betuwe hangt ingelijst het eerste stuk dat hij voor NRC Handelsblad schreef, gepubliceerd op 22 maart 1991. In de rubriek ‘De omgekeerde illustratie’ schreef hij onder de naam M. Februari een literair commentaar op een ets van Margot de Jager. Links op de pagina staan atleten en een tweehoofdig monster afgebeeld, ter rechterzijde laat de auteur de personages met elkaar in vergadering treden.

Zo laat de schrijver de ‘schaars geklede man’ zeggen: „Al die mijmeraars menen dat wij bijeen zullen komen in eendracht, om de mensen gezamenlijk iets te bieden. En dus moet ik het wel zeggen. Dat ik denk dat het paradijs vanavond ergens anders slaapt.”

Alice in Wonderland op dagbladformaat. „De gouden tijd van NRC Handelsblad”, zegt Februari met enige weemoed. „Alles kon. En dus stond er ook literatuur in de krant.” Hij stopte in februari met zijn NRC-column en stapte over naar het maandblad VN, waarvoor hij nu regelmatig stukken schrijft.

Was u wel voor NRC blijven schrijven als de hoofdredactie had gezegd: neem maar even een half jaar vrij?

„Ik denk het wel. Ik denk dat ik duidelijk heb gemaakt dat ik adem nodig had.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 23 december 2023.

Related Posts

Opinie | NSC, Nieuw Sociaal Geknakt

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

In de praktijk heeft de kiezer vaak ongelijk. Volgens het cliché is het omgekeerd, maar bekijk alle nieuwe politieke partijen sinds de eeuwwisseling en zie het resultaat. Ik maakte een lijst en kwam tot zestien nieuwe partijen die sinds 2000 door professionele media en opiniepeilers relevantie werden toegekend.

Leefbaar Nederland, de LPF, de Partij voor de Dieren, Trots op Nederland, 50Plus, Forum voor Democratie, Volt, Nieuw Sociaal Contract, etc.

Vaak gevormd uit betrokkenheid bij de democratie: burgerzin. Ze debatteerden onderling, schreven beginsel- en verkiezingsprogramma’s, ze presenteerden hun leider – Pim Fortuyn, Peter R. de Vries, Rita Verdonk, Pieter Omtzigt, etc. 

Daarna volgde doorgaans een periode van populariteit – meestal alleen in peilingen, soms ook op verkiezingsdag. Vervolgens zakten ze weg in een complex van onderlinge kift, zelfoverschatting of, meestal het belangrijkste, een gebrekkig inzicht in de democratische praktijk.

Democratie is aan de tekentafel eenvoudiger dan in de werkelijkheid. Zorgvuldig geformuleerde idealen botsen er op die van anderen. En democratische gezindheid kan ook ongemakkelijke conclusies oproepen: zie de NSC-Kamerleden die na de uitslag vorig jaar, hoewel hun partij een gedoogrol wilde, moesten aanzien dat de PVV aanstuurde op regeren met NSC.

Stapjes

Je las het in het oprechte interview dat de opgestapte Rosanne Hertzberger (NSC) aan NRC-collega Guus Valk gaf. Zij had weinig tot niets met de wereld van Wilders. Maar zij is ook democraat. „Hadden wij tegen Nederland moeten zeggen: wij gaan onder geen beding met de PVV samenwerken, ondanks haar grote democratische mandaat?”

Zo vrat de democratie aan haar wereldbeeld. „Kunnen we het niet tóch proberen, met rechtsstatelijke waarborgen, met goede afspraken vooraf? Het is een proces van acceptatie geweest, het is in stapjes gegaan. Ook bij mij.”

Het veranderde de culturele afstand tussen beide partijen niet. NSC-oprichter Omtzigt noemde eerder zijn katholieke achtergrond „een bron van inspiratie”. Het populisme van Geert Wilders is altijd volmaakt atheïstisch geweest. Voor politiek gewin is wat hem betreft vrijwel elke normoverschrijding een optie.

Omtzigt wist het uit eigen waarneming. Maar ook hij zette de stapjes die Hertzberger zette. Zo gebeurt het nu dat de man die als CDA-Kamerlid in 2010-2012 ervoer dat het CDA door de samenwerking met de PVV in crisis raakte, nu ervaart dat NSC door de samenwerking met de PVV in crisis raakt. 

Geknakt

Hoewel ik me afvraag of hij dit voldoende doorziet. In korte tijd twee bewindslieden verloren, twee Kamerleden, al bijna een jaar beroerde peilingen. Een partij die een gezonde bestuurscultuur nastreeft, maar deelneemt aan een coalitie met een zeer ongezonde bestuurscultuur. Een partij die het belang van visie onderstreept maar in een coalitie werkt met een stapeltje standpunten – het ‘Hoofdlijnenakkoord’ – dat allesbehalve een visie bevat.

Wat dit betreft had Omtzigts zonnige terugkeer naar het Binnenhof, woensdag, iets absurdistisch: de grondlegger, voor de tweede keer hersteld (?) van een burn-out, die het gedeelde leiderschap van een partij op zich neemt die na een jaar werken met de PVV ook zelf opgebrand lijkt: Nieuw Sociaal Geknakt.

Nu keek ik van een afstand vaak wel op van de aanhoudende berichtgeving over Omtzigts welbekende grillen. Niet altijd onlogisch gezien zijn rol in de formatie. Tegelijk veranderden de normen.

Premier Ruud Lubbers (1982-1994, CDA) was zo hyperactief, leert een recente biografie, dat hij een dwangmatige behoefte had zich met andermans portefeuille te bemoeien. Zijn opvolger Wim Kok (1994-2002, PvdA) kon zo ijzig chagrijnig zijn dat sommige bewindslieden hem liever uit de weg gingen. Mark Rutte (2010-2024, VVD) werd soms zo boos zijn dat hij de gordijnen uit de rails trok.

Allemaal bekende feiten, die tijdens hun politieke leven hooguit zijdelings aandacht kregen: media concentreerden zich op inhoudelijke keuzes en machtsverhoudingen. In deze coalitie is het anders: de media-aandacht voor inhoud en macht verliest het van media-aandacht voor Omtzigts gecompliceerde persoonlijkheid. Maar is dat nou de kern van het probleem?

Ontluisterend

Deze coalitie heeft een andere handicap die het gemier over personen verre ontstijgt: het totále gebrek aan bestuurlijke capaciteit van de PVV. Toen de eerste verkenner, PVV-senator Gom van Strien, afviel na enkele dagen NRC-onderzoek – deze week bevestigd door het Hof – had de PVV niemand meer om haar regierol in de formatie waar te maken.

Wilders koos voor een verkenner uit de PvdA, Ronald Plasterk, die ook in de problemen kwam door NRC-onderzoek. Hij werd later niettemin Wilders’ kandidaat-premier maar moest zich, mede onder druk van VVD-kopstuk Johan Remkes, terugtrekken voor die functie.

Het gevolg: een formatie die tegen het einde niet eens een kandidaat-premier had. Ontluisterend.

Een krankzinnige zoektocht volgde, talloze kandidaten werden gepolst, uiteindelijk zei Dick Schoof ja. Intussen kwam Wilders’ kandidaat-vicepremier, beoogd minister van Asiel en Migratie Gidi Markuszower, niet door de AIVD-screening. Andere PVV-brekebenen zonder rechtsstatelijk besef traden aan.

En de vrouw die Markuszower verving, Marjolein Faber, grossiert op het belangrijkste beleidsterrein voor dit kabinet – asiel en migratie – in blunders en ander geknoei. Om maar te zwijgen van haar kappersrekening, waar Henk en Ingrid zich een heel jaar van kunnen laten knippen.

Capitulatie

En het pijnlijkste tijdens Omtzigts afwezigheid was dat NSC zelfs afzag van steun aan een D66-voorstel dat de PVV zou hebben gedwongen een ledendemocratie te vormen, waardoor ook die partij mensen zou gaan opleiden.

Eerder bepleitte Omtzigt zelf dat alle parlementaire partijen „intern democratisch” moeten worden. Waarna Wilders hem toebeet: „Waar bemoei jij je mee?”

Dus toen vorige maand uitkwam dat NSC er zich inderdaad niet meer mee bemoeide, gaf de partij de autonomie op die ze in de formatie bedong: ze capituleerde voor Wilders.

Notulen

Het voorlopige dieptepunt was dinsdag, toen oppositieleider Frans Timmermans (GL-PvdA) een debat aanvroeg na berichtgeving over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) wegens beladen discussies in het kabinet. Hij vroeg daarom ook publicatie van ministerraadnotulen. Nog in 2021 publiceerde het kabinet beladen uitingen in de ministerraad over de Toeslagenaffaire.

Het verschil:

  • Wilders in 2021, toen oppositie: „Alle stukken vrijgeven en morgen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat en geen steun voor de notulen.”
  • De VVD in 2021, toen coalitie: „Wij steunen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor dit debat.”
  • Caroline van der Plas in 2021, toen oppositie: „Wij steunen de aanvraag voor dit debat, en wel zo snel mogelijk.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat.”

Niets stond NSC op papier in de weg de oppositie te steunen. Maar fungerend fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven zei: „Voor ons is de kous af.”

Er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen

In de democratie blijven in dit soort modderige omstandigheden alleen de beste politici overeind. Vaak is het acteertalent. Vaak is het democratische intelligentie: het vermogen voldoende principiële winst te boeken in een omgeving die je voortdurend uitdaagt je principes op te geven. Vaak zijn het de politici die (later) het verwijt krijgen dat ze geen visie hebben, dat ze opportunistisch zijn, plucheplakkers, leugenaars.

En juist dit soort kritiek op de politiek is sinds de eeuwwisseling de basis voor de populariteit van nieuwe partijen. Maar die basis blijkt telkens te smal. De visie, principes en zuiverheid die ze aanbieden, worden in de Haagse praktijk vanaf dag één op de proef gesteld, in de partij, in de Kamer, in een coalitie, en dat vergt een evenwichtskunst die maar weinigen beheersen: ziedaar de val van NSC.

Lego

In dat opzicht was de systeemkritiek van NSC achteraf vooral een Nieuw Sociaal Construct. Het had alles te maken met Omtzigts weerzin tegen de monistische houding van Rutte, diens beslotenheid, en het opereren van het CDA daarin. Vandaar zijn hang naar goed bestuur, visie, tegenmacht en openheid.

Hij bouwde een partij als een Lego-project. Mooi uitgedacht, correct opgezet, veelkleurig uitgevoerd. Maar niet bestand tegen de realiteit. Want als je kiezers na dit jaar van chaos zou vragen naar de premier van hun voorkeur – Schoof, Wilders, Omtzigt, Rutte? – lijkt me de kans erg groot dat ze Rutte aanwijzen.

De realiteit na deze week is dat de coalitie, mocht het echt niet meer gaan, het kabinet met een gerust hart kan laten vallen. Na alle vernietigende berichtgeving dit jaar, recentelijk gevoed door het vertrek van vier NSC-politici in twee weken en Omtzigts wankele terugkeer, staat de schuldige van de verstoorde coalitieverhoudingen in de beeldvorming wel vast: NSC. Het maakt het voor de anderen relatief veilig zo nodig aan te sturen op een val: de veroorzaker is bekend.

Dus als één van de andere drie het echt niet meer houdt: er is een uitweg. Een uitweg met een bonus: er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.